at a glance
Top

Νικόλας Ανδρουλάκης

ψυχ-ανάγνωση: δίχως τσίπουρα, μόνο σταφύλι

συνέντευξη | νίκη ζερβού */* φωτογραφίες | λευτέρης τσινάρης */* επιμέλεια Ι γιώργος παπανικολάου

Πριν από δύο χρόνια πήγα στο θέατρο ΑΥΛΑΙΑ να παρακολουθήσω μια παράσταση. Την «Παρέλαση» της Λούλας Αναγνωστάκη από την ομάδα Ντουέντε. Αντί γι’ αυτό, έζησα μια θεατρική εμπειρία που άλλαξε την οπτική μου στο θέατρο και την τέχνη εν γένει και φέτος, όταν ο Νικόλας Ανδρουλάκης των duende ξαναήρθε με τη νέα του παράσταση, τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι, πήγα ξανά και τα έπαθα πάλι όλα. Ο Νικόλας δεν είναι ένας καλλιτέχνης που κάνει την τέχνη του και πηγαίνει σπίτι του να κοιμηθεί. Αντίθετα, φέρει την τέχνη του παντού, γίνεται η τέχνη του και κάνει τους ανθρώπους γύρω του κοινωνούς του έργου του. Είναι ένα μοναδικό φαινόμενο, γίνεται ένα με τους ήρωες του και κάνει καθημερινές πράξεις, τους φέρει μαζί του, όπου πηγαίνει. Πήγαμε μια βόλτα στην Άνω Πόλη, συστήθηκε με τον κόσμο, τους έδωσε την κάρτα του «Ηλιθίου» και τους κάλεσε στην παράσταση του. Όλη του η ζωή είναι ο εκάστοτε ήρωας, στον οποίο ασκείται και τον φέρει στον λόγο, την συνείδηση και την ύπαρξή του. Ο Νικόλας Ανδρουλάκης, είναι στο rejected αλλά, σημαντικότερα, είναι στους δρόμους και κάνει ηλίθιες πράξεις γεμάτες αφοπλιστική ειλικρίνεια και αλληλεγγύη.

Rejected: Ποιό είναι το στάδιο πριν απ’ τον ηλίθιο;

Ν.Α: Το λίγο αμετροεπές. Το σκάω τσίπουρα, χαλαρό μεσημεράκι. Είναι λίγο ανοικονόμητο. Αυτό σημαίνει ότι ή θα κάνεις στην βιολογία σου μια καμπύλη που θα σου δώσει την αίσθηση του χαλαρώματος από αλκοόλ κι αυτό θα κάνει τον κύκλο του και προς το σούρουπο θα αρχίσεις πάλι να πέφτεις ή θα το πας σερί μέχρι αργά τη νύχτα οπότε αυτό σημαίνει ότι πίνεις πολύ και πρέπει να το μειώσεις. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αυτό οδηγεί σε μια ανοικονόμητη διαχείριση. Ή τελειώνει πολύ νωρίς η μέρα σου ή την πας σερί.

Τελικά, δεν είναι τίποτα πρέπει. Είναι θέλω. Γιατί αν δε το θέλεις, δεν το πράττεις. Ο άνθρωπος είναι ικανός να φάει και σφαίρα αν το θέλει.

Rejected: Υπάρχει η αντικειμενικότητα στην έννοια του μέτρου;

Ν.Α.: Το υποκειμενικό έχει ευθύ αντίθετο το αντικειμενικό και το αντικειμενικό δεν υπάρχει. Αυτό που θέλουμε να πούμε είναι «σύνηθες», «στατιστικά», «επιστημονικά αποδεικνυόμενο»…Είμαστε και παραμένουμε υποκειμενικές οντότητες και μέσα από την επιστήμη βγάζουμε αποτελέσματα μέσω της υποκειμενικής βιώσης της ζωής. Χρησιμοποιώ συχνά ένα παράδειγμα: ζούμε όλοι σε αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα και έχουμε το φανταστικό στο άλλο μισό του αληθούς. Άρα, η φαντασία είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι της ύπαρξής μας, μέσα στο οποίο όμως, είμαστε θεοί γιατί με την φαντασία σου πας μέσα σε ένα δευτερόλεπτο στο φεγγάρι και γυρνάς. Το φως θέλει 3,5 δευτερόλεπτα. Άρα είσαι θεϊκή οντότητα, ενώ στην πραγματικότητα αράζεις σε μια καρέκλα.  Δεν υπάρχει η έννοια του αντικειμενικού με αυτήν την έννοια.  Το άπειρο υπάρχει μέσα μας όσο κι αν ψάχνουμε θαύματα, τσαχπινιές και σημάδια. Η γιαγιά μου, η συγχωρεμένη, είχε μια εικόνα της Παναγίας που έλεγε ότι την είχε χαιρετήσει. Έχω περάσει ανά καιρούς χρόνο να κοιτάζω αυτήν την εικόνα χωρίς να έχω την ανάγκη να με χαιρετήσει. Συνδέομαι, πλέον με την γιαγιά μου μέσω της φαντασίας μου.

Rejected: Πώς έχει βοηθήσει η εξερεύνηση της παιδικότητας στον ρόλο του «Ηλίθιου»;

Ν.Α.: Τείνουμε να βλέπουμε στο παιδί την αγνότητά του, μέσα από την προσπάθεια του να αρθρώσει λόγο. Η ουσία του παιδιού, όμως, είναι ο γνήσιος εξερευνητής του λόγου. Ο ορθολογιστής. Το παιδί αντιλαμβάνεται πως δουλεύει η λογική και έχει πάντοτε λογικά αιτήματα, όπως συμβαίνει και την σπουδή του ηλίθιου σε πολλά εργαστήρια που έχουμε με παιδιά από 5 έως 75 ετών. Αν επικοινωνήσεις με ταπείνωση, προς τη δική σου άγνοια, και λογική αυτά που θέτεις ως αναγκαιότητες, δεν υπάρχει περίπτωση να μη μπορείς να συνεννοηθείς με ένα η πολλά παιδιά. Η τεμπέλικη, ενήλικη ψευδαίσθηση ότι με μασκάρεμα, ψέμα, επίταξη και χειραγώγηση, μπορούμε να κάνουμε το δικό μας, είναι μια πλάνη που, από πολύ μικρή ηλικία διαβρώνει την συνείδηση του ανθρώπου κι αυτό συνήθως η κοινωνία, οι γονείς, το σχολείο, το κάνει στα παιδιά από νεαρή ηλικία. Είναι τυχερό ένα παιδί, αν σχηματίσει από μικρή ηλικία αυτό που στην ψυχιατρική λένε υπερεγώ, και φτάσει μέχρι τα μέσα-τέλη του δημοτικού χωρίς να έχει δοκιμαστεί πολύ στο τι είναι ειλικρίνεια και τι σημαίνει εκφράζω την δική μου αλήθεια. Η γνώση ενυπάρχει μέσα μας απλώς την ψάχνουμε. Το μέτρο το έχουμε όλοι εντός μας. Έχουμε απόλυτη γνώση και συνείδηση του μέτρου.

Rejected: Πώς θα χαρακτήριζες το είδος θεάτρου που παρουσιάζεις με τον «Ηλίθιο» και με ποιόν τρόπο εξελίσσεις τον χαρακτήρα σου;

Ν.Α.: Δεν είναι τυχαίο που στην εποχή μας βιώνει μεγάλη άνθιση το προσωποκεντρικό, χιουμοριστικό, αυτοαναφορικό stand-up comedy. Μια συνομιλία βιωματικών υλικών κάποιου χιουμορίστα αφηγητή μέσα ένα πολύ σύντομο χρόνο. Μέσα σε μία ώρα πάμε, γελάμε, εκτονωνόμαστε και φεύγουμε. Αντίστοιχα, έχει πολύ ενδιαφέρον η τάση με τις στοχαστικές εμπνευστικές ομιλίες και τα παγκόσμια TedX και την άνθιση μικρών, απλοϊκών νουθετιστών που είναι οι χιλιάδες επί χιλιάδων life couches που αναδύονται απ’ την ανάγκη των ανθρώπων να έχουν ένα προσωπικό εμψυχωτή. Κάποιες φορές, μάλιστα, οι life coaches μπορεί να γίνονται υπονομευτικοί απέναντι σε ανθρώπους που χρήζουν ψυχιατρικής βοήθειας και οι αποδέκτες τους να έχουν την ψευδαίσθηση ότι αυτά τα υλικά τους βοηθούν, ενώ στην πραγματικότητα τους συνθλίβουν. Αυτή η πίεση του να γίνεις ξενιστής εννοιών και λόγων και όχι να εξερευνήσεις τον προσωπικό σου κόσμο, να γίνεις ένα ρομποτάκι δηλαδή αναπαραγωγής λόγου, που είναι το άκρον άωτον της τρέλας, με ενδιέφερε πολύ σαν υλικό.

Ο λόγος που υπάρχει αυτή η ανάγκη.

Και σαν άνθρωπος που αρθρώνω δημόσιο λόγο, μοιράζω την ποίησή μου και στοχάζομαι και ως καλλιτέχνης επί σκηνής, χρόνια πειραματίζομαι με την ομάδα μου σ’ αυτήν την νέα εξερεύνηση του θεάτρου, δηλαδή, την σταδιακή μετατόπιση των χαρακτήρων του θεάτρου σε χαρακτήρες ζωής. Στην καλλιέργεια μιας δυνατότητας πρωτίστως για το ψυχικό συμβάν της παράστασης και όχι μόνο, να δημιουργούμε ήρωες που είναι αυτόχθονες οντότητες. Πηγαίνουμε, έτσι, σε μια νέα θεατρική έρευνα όπου οι σκηνικές οντότητες βρίσκονται εν τω μέσω μιας δημιουργημένης πραγματικότητας που συνομιλεί με τον εκάστοτε μύθο, θέμα ή φιλοσοφικό υπόβαθρο και γυμνάζονται για όσο γυμνάζονται, κατακτώντας τη δυνατότητα να είναι εσαεί. Όταν το έργο παίζει, παίζουμε. Όταν βγούμε απ’ το θέατρο, παίζουμε. Όταν φεύγουν οι θεατές, παίζουμε. Εξερευνώντας, έχω καταλήξει πως χρησιμοποιούμε εσφαλμένα τον όρο χαρακτήρας. Ο ρόλος είναι μια θέση του νου, γι’ αυτό και είναι πάντοτε αόρατος και ο χαρακτήρας είναι μια αναπαραγωγή συμπεριφορικών και υφολογικών στερεοτύπων. Προσπαθώ με αυτόν τον τρόπο να εξελίξω την ασκητική, του πως μπορούμε να εξελίξουμε τους ηρωικούς, ή αντι-ηρωικούς, ρόλους τον έργων, στους ρόλους της ζωής μας. Και αναφέρομαι γι’ αρχή στους θεμελιώδεις ρόλους: τον ρόλο του γονέα, του παιδιού, του αδελφού, του φίλου, του εργαζόμενου, του εραστή. Εδώ έρχεται το καίριο ερώτημα: αν εσύ στους δέκα ρόλους της ζωής σου έχεις καλλιεργήσει τον ίδιο χαρακτήρα ή τον χαρακτήρα που ετεροκαθορίζεται από το περιβάλλον του ή αν έχεις πολλαπλούς χαρακτήρες. Ο χαρακτήρας δεν είναι απλά μια περσόνα, αλλά ένα ασκημένο σύνολο υλικών από τις κάλτσες μας μέχρι τον τρόπο που μιλάμε. Αυτήν την σπουδή του θεάτρου, πλέον, εγώ την εξελίσσω και ο ήρωάς μου είναι ένας πλήρης ρόλου και χαρακτήρα ήρωας, που υπερβαίνει την σκηνική συνθήκη και έτσι, η σκηνή ενώνεται με την αυτοαναφορική προσωποκεντρική κωμωδία και τις εμπνευστικές ομιλίες. Η παράσταση είναι αυτό το δίωρο TedX που καταλήγει απλά σε ένα ηλίθιο κάλεσμα να γνωριστούμε, με μένα να δίνω το κινητό μου τηλέφωνο, σε όλους θεατές, να τους παρακαλέσω αν είναι χάκερ η στόκερ να μη μου κάνουν κακό και να πάμε παρακάτω. Η παράσταση είναι μια αφορμή. Αυτήν την στιγμή, είμαι εδώ ως ηλίθιος και ντύνομαι ως ηλίθιος και ζω ως ηλίθιος και ήδη σμιλεύω τον επόμενό μου ήρωα. Οι ήρωες που σμιλεύω αυξάνουν την βίωση αυτού που ονομάζω εγώ, εαυτό, που για μένα δεν είναι ούτε ο χαρακτήρας, ούτε ο ρόλος. Είναι δια της ατόπου, αυτό που μένει. Αν ο ρόλος είναι η στιγμή της σκέψης στο αέναο παρόν που βρισκόμαστε συνειδησιακά στην φαντασία κι ο χαρακτήρας είναι το σώμα που συνέχεια εκρέει και δια της ατόπου αυτό που μένει είναι το συναίσθημα. Αυτό είναι που βιώνω εγώ ως εαυτό. Γι αυτό επέλεξα σαν ήρωα τον «ηλίθιο», με έχει βοηθήσει να βελτιώσω τον εαυτό μου και τον τρόπο που βιώνω κάθε τι. Είμαι ένας φακίρης της δικής μου εξέλιξης μέσα στο σύμπαν. Τη στιγμή που αυτό θα πάψει να είναι τόσο όσο ανοίκειο, όταν φύγει από το φάσμα του αγνώστου και γίνει βολικό θα το αφήσω σε μια άρση, σε μια αέναη άνω τελεία και θα εξελίσσω ένα νέο υλικό.

Rejected: Τί κερδίζεις μέσα από τις καθημερινές πράξεις που κάνεις ως ηλίθιος; Υπάρχει η έννοια του αλτρουισμού μέσα σ’ αυτές;

Ν.Α.: Δεν αποδέχομαι το πεδίο ορισμού κερδίζω-χάνω. Δεν αντιλαμβάνομαι τη ζωή διαχωρισμένη σε αυτά τα δύο. Είναι σα να μου λες «αναπνέεις καθόλου οξυγόνο η βγάζεις μόνο διοξείδιο του άνθρακα;». Η αναπνευστική λειτουργία σε βάζει- αυτομάτως- να κοινωνείς μια κατάσταση. Δε γίνεται να πορεύεσαι σε κάτι, χωρίς τον αισθητικό άξονα. Χωρίς να σου αρέσει ή να μη σου αρέσει. Το πιο συνηθισμένο λάθος που κάνουν τα παιδιά στα εργαστήρια μου, είναι πως χρησιμοποιούν τη λέξη «πρέπει». Αντί να χειραφετηθούμε και να πούμε «θέλω», όπως εγώ θέλω να πληρώνω τους φόρους μου, γιατί θέλω να είμαι ως ευσυνείδητος πολίτης συνεπής απέναντι στο συγκεκριμένο κοινωνικό συμβόλαιο που υπάρχει και να μπορώ να κοιτάω στα μάτια τον Μητσοτάκη και να του λέω «είσαι απατεώνας, είσαι κλέφτης, χρωστάτε 500 εκατομμύρια, κλείστε το κόμμα σας». Έχω αποποιηθεί το πρέπει. Όλα είναι θέλω. Με συνέπειες. Βιώνουμε πραγματικότητες, στις οποίες εμείς ορίζουμε τι είναι ηθικά ορθό, τι πρέπει, τι δεν πρέπει και τι μας αρέσει ή δεν μας αρέσει. Στο νήπιο έρχονται οι μεγαλύτεροι μαμάδες, μπαμπάδες, θείοι, παππούδες, δάσκαλοι και του πατρονάρουν κακοποιητικά ή ύπουλα το σύμβολο του ισχυρού και πορεύεται με ξένα, ανοίκεια “πρέπει”, που είναι απλά τα θέλω του άλλου. Τελικά, το ίδιο τα αναπαράγει αργότερα στους άλλους και δημιουργείται ο αέναος φαύλος κύκλος της βίας  και της εξουσίας. Τελικά, δεν είναι τίποτα πρέπει. Είναι θέλω. Γιατί αν δε το θέλεις, δεν το πράττεις. Ο άνθρωπος είναι ικανός να φάει και σφαίρα αν το θέλει. Εκεί ριζώνει ο καπιταλισμός και το κάθε -ισμός και άθελά του ο αλτρουισμός, όπως τον λες, ενισχύει το μοτίβο γιατί λέει να κάνω πράγματα χωρίς το «για μένα». Μα, όλα για σένα τα κάνεις. Αν είμαστε εραστές και σε γλύφω για σένα και εσύ για μένα. Είναι παράνοια. Η ζωή είναι μια αέναη αγκαλιά. Δεν υπάρχει για σένα και για μένα. Το να δώσω ένα μήλο είναι η χαρά του να δώσω ένα μήλο και το να πάρω ένα μήλο, είναι να πάρω ένα μήλο. Το να δώσω δεν προσποιούμαι ότι συνάδει με ακρωτηριασμό της δικής μου ηδονής. Αυτό είναι το νόημα για μένα. Αλλάζει ο τρόπος που βιώνεις τη ζωή μετά απ’ αυτό.

Ότι δεν είναι συνείδηση, είναι τύχη. Η μοίρα είναι τύχη και βούληση μαζί.

Rejected: Ποιά είναι η βιαιότητα που έχεις ζήσει εσύ ως παιδί και πως την ξεπέρασες;

Ν.Α.: Είναι απ’ τις μεγαλύτερες μου προσωπικές, λυτρωτικές επαναστάσεις σε αυτήν την λίγο τραυματισμένη και δόλια κοινωνία, να μπορώ να λέω χωρίς ενοχή και ντροπή πως είχα πολύ όμορφα παιδικά χρόνια. Φωνακλάδες ήταν οι γονείς μου, μεσογειακή οικογένεια, συνέβησαν γεγονότα που με υπερέβαιναν αλλά εμένα αυτά μου φαίνονται πολύ τρυφερά. Είναι η προσωπική μου χειραφέτηση να μην πορεύομαι με βάση αυτό. Μετά τα τριάντα κατάφερα να μην κοινωνώ την ντροπή. Αυτό δε σημαίνει πως τελικά την επικαλούμαι και είμαι ξεδιάντροπος, αλλά δεν την μεταβολίζω ως έννοια. Αυτό είναι το βασικό υλικό του ηλίθιου. Να κοιτάς τον άλλον μες τα μάτια. Να απωλέσεις την ντροπή, να κάνεις τις εξομολογήσεις σου, να εκφράζεις τα απωθημένα σου. Αν αύριο δεν ξυπνήσουμε εμείς η κάποιος άλλος, να έχουμε μόνο την οδύνη και την θλίψη. Να μην έχουμε ανομολόγητα, ανείπωτα κι απωθημένα. Αν το χρειαστείς, να ζητήσεις βοήθεια και όχι να το απωθείς και να το κρύβεις.

Rejected: Οι άνθρωποι στις μέρες μας όμως, είναι δύσκολο να ζήσουν με αυτόν τον τρόπο και να σκεφτούν ολιστικά. Πόσο εύκολο είναι να ασχοληθούν με την προσωπική τους εξέλιξη σήμερα, χωρίς αυτό να αποτελεί ουτοπία;

Ν.Α.: Οι άνθρωποι ψάχνουν σε διάφορες θρησκείες και πρότυπα, πρωτόκολλα λειτουργίας. Όλοι ψάχνουν τα δίπολα όπως το «καλό και το κακό» και αυτό για μένα είναι η απόλυτη φυλάκιση. Ο διαφωτισμός είναι προσωπική υπόθεση και όσες φορές μου πεις πως είναι ουτοπία, τόσες θα σου πω ότι είναι ότι πιο απλό και πραγματικό και πως απλά χρειάζεται γυμναστική. Το να καλλιεργούμε καθημερινά τον ορθό λόγο και να είμαστε ταπεινοί και να βιώνουμε ωραία και άναρχα, είναι ο σκοπός μας. Η γνήσια αλληλέγγυα και άναρχη συνύπαρξη που βρίσκεται μόνο στις έννοιες που εξερευνούμε και ανακαλύπτουμε. Τα πεντάχρονα παιδιά γεννιούνται έτοιμα, γι’ αυτό που σου λέω. Παίρνει μια ώρα να κάτσουμε σε ησυχία σε ένα γκρουπ 20 παιδιών από 5 μέχρι 12 χρονών, να πούμε τρία απλά πράγματα που σε δύο- τρείς μέρες δημιουργούν μια μικρή εσωτερική κοινότητα μετατόπισης από την επίταξη του μπάτσου και του δικαστή που, κατά κανόνα, απολαμβάνει ο ενήλικας. Αυτό το manual επιβίωσης που καταπιέζει εσένα, τα παιδιά σου, η εργασία σου είναι μια δούλεψη και καταλήγεις στην αυτολύπηση και στο να παριστάνεις ότι τους μισείς όλους ενώ τους αγαπάς και πως αν αύριο κέρδιζες το τζόκερ θα ήσουν η πιο γαμάτη, ακόμη κι αυτούς που έλεγες ότι θα τιμωρήσεις, στο τέλος δε θα το έκανες. Αυτή η εσωστρεφής κοινωνία της ψευτοχαράς και του γλεντιού τείνει να γίνεται και θρησκόληπτη και μοιρολατρική. Να ζει με ελπίδες και ευχές, να τζογάρει και να πίνει.

Rejected: Πιστεύεις στην τύχη;

Ν.Α.: Ότι δεν είναι συνείδηση, είναι τύχη. Η μοίρα είναι τύχη και βούληση μαζί. Αν τώρα εγώ βγω λιώμα πέντε η ώρα το πρωί και δε με σταματήσουν για αλκοτέστ, επειδή είναι μαφιόζοι αυτοί που έχουν τα μπουζούκια και είναι φίλοι με τους μπάτσους και πατήσω άνθρωπο δεν ήταν η κακιά η τύχη. Ήταν επειδή ήμουν λιώμα.