at a glance
Top

Legalize Film: Woody Allen

κείμενο | ηλίας παπαδόπουλος / φωτογραφίες | τάσος θώμογλου

Ο νευρικός εραστής της 7ης Τέχνης

“Πλησιάζει εκείνη η μέρα που θα πάθω ένα βαρύ εγκεφαλικό και θα με τριγυρνάτε από απονομή σε απονομή με αναπηρικό καροτσάκι, θα με δείχνετε και θα λέτε: “Τον βλέπεις αυτόν; Είναι ο Woody Allen. Κάποτε γύριζε μια ταινία το χρόνο. Τώρα έπαθε εγκεφαλικό ο κακομοίρης και δε μπορεί πια. Μέχρι να γίνω αυτός ο κακομοίρης θα γυρίζω μια ταινία το χρόνο.”

Ο Woody Allen ήταν πάντα τόσο νευρικός (ή πιο σωστά, νευρώδης) στο καλλιτεχνικό του έργο, όσο οι χαρακτήρες του. Λογοτεχνία, θέατρο, μουσική, χρονογραφήματα και ταινίες. Πολλές ταινίες. Μετράει γύρω στις 54 σκηνοθετικές δουλειές (μαζί με τη σειρά Crisis in Six Scenes που έγραψε και σκηνοθέτησε πέρσι για λογαριασμό του νεοσύστατου δικτύου Amazon) μέσα σε 51 χρόνια. Λίγο περισσότερα αριθμούν τα writing credits του αφορούν σε ταινίες μεγάλου ή μικρού μήκους και τηλεοπτικές δουλειές (77 από το 1966). Ο άνθρωπος Duracell.

Από νωρίς στην καριέρα του δεν έκρυψε το θαυμασμό και την επιρροή του από την ιδιοσυγκρασία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Αγάπη για το θέατρο, αγάπη για την τέχνη. Το έργο του, ωστόσο, έχει ελάχιστα κοινά σημεία με εκείνο του σουηδού δραματουργού, αν και ο αυτοβιογραφικού χαρακτήρα πυρήνας με τις προεκτάσεις της σχέσης τέχνης και ζωής είναι η πηγή απ’ όπου πίνουν το νερό τους και οι δύο καλλιτέχνες. Με άλλα εκφραστικά μέσα λέει τις ιστορίες του ο Μπέργκμαν και με άλλα ο Allen, όσο και αν οι κριτικοί συχνά αρέσκονται να παίζουν το «ομοιότητες και 7 διαφορές» συγκρίνοντας τις ταινίες των δύο καλλιτεχνών.

Το μεδούλι του Woody Allen είναι κυρίως κωμικό. Η ταχύτητα, ο ρυθμός των σκηνών του, η νευρικότητα των χαρακτήρων του, οι κοφτές επαναλαμβανόμενες λέξεις, οι έντονες κινήσεις των χεριών και του κορμού είναι όλα στοιχεία μιας στρεβλής οπτικής της πραγματικότητας, που επιχειρεί να ερμηνεύσει την ανθρώπινη πολυπλοκότητα και τις (ερωτικές κατά κανόνα) σχέσεις.

Η πρώτη του σκηνοθεσία μαρτυρά τη σκωπτική του διάθεση επάνω σε μια επιβεβλημένη πραγματικότητα: παίρνει το Ιαπωνικό κατασκοπευτικό φιλμ International Secret Police: Key of Keys (1965) σε σκηνοθεσία Senkichi Taniguchi και ηχογραφεί νέους διαλόγους, αλλάζοντας μόνο τη σειρά από μερικές σεκάνς στη μπομπίνα. Μπουμ! Φτιάχνει μία κωμωδία με θέμα την ανακάλυψη της καλύτερης αυγοσαλάτας, με τα ίδια υλικά, το What’s Up, Tiger Lily?.

“-Δεν έχεις ηθικές αξίες. Η ζωή σου όλη είναι μηδενισμός, κυνισμός, σαρκασμός και οργασμός.
– Ξέρεις, μ’ αυτό το σλόγκαν αν κατέβαινα στις εκλογές της Γαλλίας, θα έβγαινα Πρόεδρος”
Διαλύοντας τον Χάρυ (1997).

O διάλογος του Woody είναι πάντα δηκτικός. Μια φράση του κρύβει πέντε διαφορετικά νοήματα. Είναι πάντα εξυπνότερος από τους θεατές του, και αυτή η ταχύτητα του σε εκπλήσσει. Το πορφυρό ρόδο του Καΐρου(1985), Annie Hall (1977), Manhattan (1979), Μπανάνες (1971), H κατάρα του πράσινου σκορπιού (2001) είναι μερικά μόνο από τα σενάρια του όπου οι διάλογοι σου μπήγουν τα δόντια σαν πεινασμένος καρχαρίας.

Η λογοτεχνικότητα και τα σενάριά του πηγαίνουν χέρι-χέρι, όπως ο ίδιος με την Diane Keaton στα πλάνα του Annie Hall. Όχι από τύχη, ο αφηγητής του «Νευρικού Εραστή» διδάσκεται σε σχολές δραματικής γραφής ως υπόδειγμα voice over στον κινηματογράφο. Από τον Bergman επηρεάζεται στην καλλιτεχνική κου κοσμοθεωρία, ναι. Godard, όμως, εφαρμόζει στη σκηνοθετική του πρακτική. Και λίγο Breson.

Κάθε του ταινία κι ένα κομματάκι στο παζλ του μοντέρνου νεοϋορκέζου. Νευρικός, όπως οι σειρήνες που ακούγονται από το πρωί ως το βράδυ στο κέντρο της μεγαλούπολης. Κοσμοπολίτης, όπως τα δημογραφικά πληθυσμιακά δεδομένα της. Με ενδιαφέρον για τις τέχνες, αφού κατοικεί στη μητρόπολη των τεχνών. Παρόλα αυτά οι ταινίες του είναι πιο δημοφιλείς εκτός Αμερικής.

Το τελευταίο διάστημα, ο ασταμάτητος αυτός οδοστρωτήρας έχει βαλθεί να ξεκινήσει νέα καριέρα στα 80 του (όπως ο Clint Eastwood). Οι ταινίες του, με πιο λιτό διάλογο, με λιγότερη «φασαρία της πόλης», με χαρακτήρες που δεν εκτονώνουν το νεύρο τους στα εξωτερικά τους γνωρίσματα, ή στην εκφορά λόγου, αλλά ο ένας στις πράξεις του απέναντι στον άλλο. Οι κριτικοί λοιδορούν, ο ίδιος διασκεδάζει (βλέπε αρχή της στήλης) στις φετινές Κάννες.

Μάλλον ακολουθεί τις συμβουλές που έστειλε ο Τσέχωφ σε μια νεαρή Κόμισσα όταν εκείνη άρχισε να γράφει μικρές μυθιστορηματικές ιστορίες: “Γράφε πολύ. Και λιτά. Μην αναλώνεσαι στο να είναι περίτεχνες οι λέξεις ή οι φράσεις. Να προτιμάς να είναι περίτεχνη η ιστορία”. Και επισύναψε την ιστορία που αφηγείται ένα τασάκι.

Woody, εκείνο το εγκεφαλικό… καθυστέρησέ το.

(Στις Ιστορίες της Νέας Υόρκης του 1989 περιλαμβάνεται η μικρού μήκους ταινία του Oedipus Wrecks. Αν πιστεύεις ότι η μαμά σου είναι καταπιεστική, ψάξ’ το)