Ακόμα κι αν είσαι ο Scorsese, ακόμα κι αν συνεργάζεσαι με μεγατόνους υποκριτικής, το κυνήγι των επενδυτικών κεφαλαίων μαίνεται αμείλικτο. Έτσι συστήθηκε ο σκηνοθέτης 50 περίπου χρόνια πριν στην κινηματογραφία, έτσι και συνεχίζει να ενεργεί. Με ρίσκο, πάθος, αβεβαιότητα κι ανατροπή. Κι όλη αυτή η ανησυχία φωτογραφίζεται στα φιλμικά του κείμενα.

Μετά από μια σειρά ταινιών μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ και της εμπλοκής του στο μοντάζ του οπτικού χρονογραφήματος Woodstock (1970), γυρίζει την πρώτη του μεγάλου μήκους, το Boxcar Bertha (1972) με πρωταγωνίστριά του τη Barbara Hershey. Απόφοιτος του Tisch School of Fine Arts της Νέας Υόρκης, συναγελάζεται με τα υπόλοιπα “movie brats” της σύγχρονης αμερικανικής κινηματογραφίας, τους Spielberg, Coppola, Lucas και De Palma. O τελευταίος μάλιστα τον γνώρισε στον ηθοποιό που έμελλε να γίνει το poulain του (Are you talking to De Niro?), πολύ πριν τον Leonardo DiCaprio (οι άλλοι τρεις του παρέδωσαν το πολυπόθητο Oscar σκηνοθεσίας στην τελετή του 2007). Είναι όμως η γνωριμία του με τον δικό μας John Cassavetes που διαμόρφωσε την καλλιτεχνική του ταυτότητα.

H τραχύτητα της πραγματικότητας, οι “βρώμικες”, γεμάτες ψεγάδια, ερμηνείες μακριά από αλά Cary Grant καλλωπισμούς, το κοφτό μοντάζ παντρεμένο με σύγχρονους ήχους, η νευρικότητα στα καδραρίσματα. Η αυστηρή καθολική του ανατροφή τροφοδοτεί τις θεματικές του: βία, καταπίεση της σεξουαλικότητας, μετάνοια, κάθαρση. Ο Ταξιτζής (1976) στην εποχή του, μάλιστα, κατηγορήθηκε ως ταινία που δικαιολογεί τις κοινωνιοπαθείς βιαιότητες.

Αλλά ταυτόχρονα ο Scorsese αποκτά το ύφος του «κλέβοντας» από τους παλιούς: μανιώδης θεατής του σινεμά, μεγαλώνει στην περίοδο παρακμής του Pre-Code Hollywood, όπου η λογοκρισία αρχίζει σιγά-σιγά να μαζεύει τις βαλίτσες της και να δίνει χώρο στην έκφραση (όπως περιγράφει κινηματογραφώντας το Aviator το 2004). Ο gangster από περιθωριοποιημένος εγκληματίας γίνεται ήρωας, η γυναικεία σεξουαλικότητα απενοχοποιείται (Goodfellas το 1990, Casino το 1995). Αιώνια συνεργάτης του, η μοντέρ του, Thelma Schoonmaker.

Γυρίζει ταινία για τον Melies και την απαρχή του cinema, όπου η τεχνική του 3d γίνεται αφηγηματικό εργαλείο, θέλοντας να μας κάνει να νιώσουμε όπως οι πρώτοι κινηματογραφικοί θεατές που πετάχτηκαν από τις θέσεις τους πιστεύοντας ότι το Τρένο στο Σταθμό Λα Σιότα θα «βγει» από το πανί, πατώντας τους όλους. Την ταινία την εμπνέεται από το μυθιστόρημα του Brian Selznick με τίτλο Hugo.

O ίδιος περιγράφει καλύτερα τις επιρροές του στο A Personal Journey with Martin Scorsese Through American Movies, ένα ντοκιμαντέρ δικής του παραγωγής του 1995. Ένα τετράωρο κινηματογραφικό masterclass μ’ έναν από τους μεγαλύτερους κινηματογραφικούς αφηγητές και μάλιστα δωρεάν!

Αλλά και τον Jean-Luc Godard θαυμάζει ο Scorsese: off screen voice over, λογοτεχνικό ύφος, μοντάζ ασυνεχείας, κατάργηση του 4ου τοίχου. Η μεστή λογοτεχνικότητα του Age of Innocence (1993) γίνεται μοντάζ ρυθμού video clip, οι δοκιμιακές αναλύσεις του Herbert Asbury στις Συμμορίες της Νέας Υόρκης γίνονται κινηματογραφικά κάδρα ανθολογίας.

Και φυσικά, έχει διαβάσει Καζαντζάκη. Ο Τελευταίος Πειρασμός (1988) είναι από τις πιο δυνατές κινηματογραφικές “πασχαλιάτικες” ιστορίες που μπορεί να παρακολουθήσεις. Άρωμα Καζαντζάκη στο Kundun (1997),μια ωδή δύναμη του ανθρώπινου πνευματισμού, άρωμα Καζαντζάκη ακόμα και στο Silence (2016). Καζαντζάκη και Κουροσάβα.

Ο Scorsese είναι εικονοκλάστης. Αγαπάει το cinema όπως τα παιδιά τις σοκολάτες. Οι ταινίες του δεν είναι εύκολες. Είναι όμως γεμάτες. Και κυρίως: σε αφορούν. Γιατί μιλούν με εικόνες για τον ψυχισμό σου. Τη βία μέσα σου.

Ρεαλισμός είναι ο κινηματογράφος του. Ένας καθρέφτης που υψώνεται απέναντί σου. Αλλά ιδωμένος στρεβλά. Εξάλλου, στον καθρέφτη, η καρδιά χτυπά από τα δεξιά.

(Η ταινία The Irish Man – βασισμένο στο βιβλίο I heard you paint houses – αναμένεται να διανεμηθεί στις αίθουσες το 2019. Μέχρι τότε σταύρωσε τα χέρια σου να βρει επενδύσεις για τον Roosevelt με τον DiCaprio)